Bedrijvenjournaal.nl – februari 2022 – rondetafelgesprek, thema: duurzaamheid
Duurzaamheid heeft zijn pionierstijd gehad. De supermarkten liggen vol met alternatieven voor ongezonde of milieubelastende producten. Ook wordt elektrisch rijden de norm en beginnen bedrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen in hun kernwaarden te verankeren. En toch zien we ook een hapering bij het doorzetten. Waar ligt dat aan? Is de overheid te laks, de investeerder te terughoudend of de consument te gemakzuchtig? Zeven experts bogen zich over dit vraagstuk.
Deelnemers tafelgesprek
Duurzaamheid: regelgeving, meerwaarde en durfkapitaal
Duurzaamheid: regelgeving, meerwaarde en durfkapitaal
“De tijd dat MVO alleen betekende dat je als vrijwilliger bezig kon zijn in de baas zijn tijd, ligt echt wel achter ons,” zegt Pascal Bouwman, directeur van Zinnige Zaken. “De extrinsieke motivatie is bij veel bedrijven veranderd in een intrinsieke. Dat is volgens mij voor een belangrijk deel te danken aan het aantreden van een nieuwe generatie ondernemers en werknemers, voor wie duurzaamheid geen ‘extraatje’ meer is maar deel van de kern.” Maria van der Heiden, CEO van MVO Nederland, deelt die opvatting. Maar zij wijst ook op structurele achterstanden. “Neem nu de Sociaal Economische Raad. Daarin draait het om het economische, maar nog steeds niet om het ecologische. Dat aspect komt hooguit aan bod bij enkele Kroonleden. En die raken meestal zo teleurgesteld over het ondergesneeuwde karakter van ecologie in de adviezen van de SER, dat ze er na verloop van tijd uitstappen. De belasting op arbeid blijft te hoog, die op vervuiling te laag. Ons systeem bevat nog altijd een aantal structurele fouten. We zijn er dus nog niet met die verankering.”
Levert duurzaamheid geld op?
In bepaalde opzichten lijkt de beweging naar duurzaamheid op het bijsturen van een mammoettanker: het duurt lang eer die van zijn oorspronkelijke koers is afgebracht. Hendrik Meesman, directeur van Meesman Indexbeleggen, zegt dat steeds meer beleggers oog hebben voor dit aspect. Hij geeft aan dat ook steeds meer fondsen, zoals het zijne, die van duurzaamheid het speerpunt van hun beleggingsstrategie van maken. Met andere woorden: rendement blijft leidend maar niet ten koste van mensen of de planeet. Maar die verandering verloopt geleidelijk. Dat komt doordat het vooroordeel dat duurzaamheid geen geld oplevert hardnekkig is. “Er zijn veel studies verricht naar de vraag of duurzaam beleggen nu meer of minder oplevert dan de traditionele variant. De uitkomsten zijn niet eensluidend. Een grote metastudie waarbij de resultaten van 2500 eerdere studies onder de loep werden genomen, liet echter duidelijk zien dat het rendement ongeveer hetzelfde is. Als belegger word je er dus zeker niet armer van.” De evolutie is bovendien onomkeerbaar. Dat werd vorig jaar aangetoond door het succes van een kleine groep activistische aandeelhouders. Zij eisten dat SHELL zijn focus ging verleggen van fossiel naar duurzaam. Saillant detail is dat het niet dit groepje was dat de Raad van Bestuur deed buigen. Dat gebeurde toen een veel grotere groep pensioenfondsen die de eis (eindelijk) ondersteunden.
Pascal Bouwman
Het relatieve gebrek aan succes van veel duurzame producten heeft niet zozeer te maken met de prijsstelling als met een foute insteek van de designers.
Dubbele natuurramp door klimaatcrisis
Het klimaat maakt echter géén pas op de plaats met opwarmen. Evenmin als de flora en fauna met uitsterven of bepaalde grondstoffen met uitgeput raken. Stichting ZOA helpt slachtoffers in klimaatcrisisgebieden. Haar medewerkers zijn zo rechtstreeks getuige van de impact van de opwarming, die in de tropen veel meer zichtbaar is dan bij ons. “Op Madagaskar verlenen we nu noodhulp aan inwoners in het zuiden, als gevolg van langdurige droogte” zegt manager zakelijke relaties Michiel de Visser. “Het noorden van het eiland lijdt tegelijkertijd onder overstromingen. De maatschappelijke gevolgen van deze dubbele natuurramp zijn verschrikkelijk. Mensen zeggen wel eens dat we in de toekomst aan de poorten van Europa met klimaatvluchtelingen te maken zullen krijgen, maar wij zien nu al veel mensen op de vlucht slaan. Die dan wegzetten als ‘gelukszoekers’ verandert niets aan het probleem in die landen. Hoe wij omgaan met het milieu hier heeft gevolgen voor de mensen in crisisgebieden daar. Het lijkt ver van ons bed, maar is het niet.”
Maria van der Heijden
De komende jaren hebben we vooral behoefte aan sociale innovatie om de beloftes van de technologische innovatie waar te kunnen maken, meer aan psychologie dan aan nog meer technologie.
Duurzaamheid: water recyclen
En net overstromingen en extreme droogte zien we ook dicht bij ons bed. Sabine Stuiver, CMO & co founder van Hydraloop Systems, wijst erop dat België op een weinig benijdenswaardige éénentwintigste plaats staat op een lijst van meest droge landen ter wereld. “Dat is dus naast de Nederlandse deur, en ook bij ons daalt het grondwaterpeil. Daardoor dringt zout water de bodem binnen en wordt ons grondwater brak. Dat tast niet alleen een deel van ons grondwater aan. Het tast ook dat deel van Nederland aan dat op palen is gebouwd én het zorgt voor verzakkingen. We gebruiken per huishouden 120 liter water per dag en er komen in tien jaar tijd nog zo’n miljoen inwoners bij. Dat betekent dat we 120 miljoen liter extra water zullen moeten oppompen – per dag welteverstaan. We moeten dus dringend ons water gaan recyclen, want het is te idioot voor woorden dat wij nog altijd ons toilet spoelen met zuiver drinkwater. Hydraloop is een systeem om water te recyclen. Dat is duurzaamheid. We zijn voorbij alle pilots en hebben uitvoerig bewezen dat het werkt. Als we erover vertellen bij projectontwikkelaars en overheden worden ze enthousiast; als dan blijkt dat ze een paar leidingen moeten aanpassen – een meerkost van enkele honderden euro’s per woning – valt het woord ‘terugverdientijd’. Ons systeem en masse implementeren reduceert het risico op drinkwatertekort en grondverzakking, maar zolang die kosten niet worden verdisconteerd in de prijs van het water voeren wij een ongelijke strijd.”
Michiel de Visser
Ik denk dat het kapitaal te lang in het middelpunt van onze waarden heeft gestaan en dat we veel meer vanuit het milieu moeten leren denken en handelen.
Begeerlijke duurzame producten
Over het belang van die verdiscontering van duurzame producten zijn alle deelnemers aan dit rondetafelgesprek het eens. Maria van der Heiden roemt in dit verband de alternatieve kassabon die sommige winkels hun klanten bieden naast de reguliere. “Als je dan ziet wat de maatschappelijke kosten zijn van de ongezonde en vervuilende producten die je hebt gekocht, schrik je je een ongeluk.” Maar dergelijke faire prijzen zijn nog niet voor morgen, dus vooralsnog wordt de consument geconfronteerd met een goedkope plofkip en een dure biokip. Op het parkeerterrein van de supermarkt is hij nog die geëngageerde burger. Echter tussen de schappen verandert hij of zij in een calculerende consument die toch maar kiest voor de plofkip. Volgens Pascal Bouwman heeft het relatieve gebrek aan succes van veel duurzame producten niet zozeer te maken met de prijsstelling. Het heeft meer te maken met een foute insteek van de onwikkelaars. “De Prius vind ik een goed voorbeeld. De producent besloot dat er een hybride auto moest komen met een prijs van 40.000 euro. Zo was ze betaalbaar voor een brede groep automobilisten. Hoe die auto eruit zag, hoe die aanvoelde, dat deed er allemaal niet zo toe. Toeters en bellen zouden maar prijsverhogend werken. Maar daardoor werd die hybride weinig begeerlijk. Neem dan de Tesla. Die heeft een veel hogere prijs maar is ook begeerlijk. Je trekt op tot 100 in iets minder dan drie seconden, het design is stoer. In zo’n auto wil men gezien worden. De Prius heeft voor de hybride auto geen nieuwe standaard kunnen zetten. De Tesla kon dat wel voor de elektrische. Ineens wil iedereen zo’n auto hebben.”
Sabine Stuiver
Ons grondwaterpeil daalt, onze bodem verzakt. We moeten dringend ons water gaan recyclen, en toch spoelen wij nog altijd ons toilet met drinkwater.
Positief over duurzame alternatieven
Dat is Bart Joling, directeur & marketingstrateeg van bureau Ten Stripes, helemaal met hem eens. Hij noemt chocolademerk Tony Chocolonely als tweede voorbeeld. “Deze aanbieder heeft meer gedaan dan kinderarbeid uitbannen en een eerlijke prijs betalen voor de cacaobonen. Hij heeft ook zout en karamel aan de basisgrondstof toegevoegd. Daardoor is de smaak verbeterd. Net als bij Tesla biedt Tony Chocolonely de consument naast duurzaamheid ook een meerwaarde die zichtbaar, voelbaar en proefbaar is. Dán is de hogere prijs ineens geen probleem meer. Maar, ik ben ervan overtuigd dat aanbieders van duurzame producten ook anders moeten communiceren. Ze brengen nu teveel negatieve boodschappen. Het gaat de verkeerde kant uit met de planeet, tenzij we… Ons brein is helaas amper geëvolueerd sinds de tijd dat we holbewoners waren. Dat betekent dat we de neiging hebben bij teveel negatieve boodschappen onze hakken in het zand te zetten. Dan klapt ons brein dicht en daardoor komen we niet in actie. Enkele negatieve boodschappen zorgen voor alertheid. Maar in combinatie met een overvloed aan positieve berichten overwegen we een verandering in ons brein. De consument heeft dus behoefte aan veel positieve berichten om voor het duurzame alternatief overstag te gaan. Vergeet niet dat voor duurzame producten hetzelfde geldt als voor nieuwe producten überhaupt: slechts 5% van de markt bestaat uit koplopers, gevolgd door 25% zogenaamde early adopters of volgers. Maar liefst 40% is enkel geïnteresseerd in de prijs -dat zijn vooral mensen die het financieel niet breed hebben -en daartussen bevindt zich een groep van 30% die je als conformisten zou kunnen betitelen. Die veertig procent overtuig je misschien wel nooit, die dertig heel moeilijk. De moeite die je moet doen om consumenten te overtuigen is bij de koplopers het minst en wordt vervolgens stelselmatig stukken groter.”
Bart Joling
Aanbieders van duurzame producten brengen teveel negatieve boodschappen, terwijl de consument behoefte heeft aan positieve om voor het duurzame alternatief overstag te gaan.
Rendement op duurzame beleggingen
Of het er nu om gaat onze economie meer circulair te maken, onze samenleving meer inclusief of onze omgeving meer ecologisch vitaal, voor elk van deze karren geldt dat consumenten en ondernemers alleen niet in staat zijn ze te trekken. Regelgeving én handhaving van overheden is nodig om de wielen te laten draaien en vooral om vaart te maken. “We zien dat er heel veel technische oplossingen beschikbaar zijn om de nieuwe economie werkelijkheid te doen worden. Maar aan de menselijke kant hapert het om die technologie te implementeren,” stelt Maria van der Heiden. “De komende jaren hebben we vooral behoefte aan sociale innovatie om de beloftes van de technologische innovatie waar te kunnen maken, meer aan psychologie dan aan nog meer technologie.” En misschien geldt dat laatste nog wel het meest als het op bankiers, beleggers en andere financiers aankomt, want ook daar is de kloof tussen duurzame ambities en concrete investeringen soms nog erg breed. “Er is de voorbije jaren heel veel geld beschikbaar gekomen dat op zoek is naar rendement,” zegt Hendrik Meesman, “maar nog steeds zie je dat voor velen de gewenste hoogte van dat rendement bepalend is. Dan wordt er toch voor een traditionele in plaats van een duurzame investering gekozen. Ik zei al dat duurzame beleggingen op dat vlak steeds beter presteren, maar soms moet je simpelweg met iets minder genoegen nemen.”
Hendrik Meesman
Een grote studie toonde aan dat het rendement van duurzaam beleggen ongeveer hetzelfde is als dat van traditioneel beleggen
Professionele crowdfundingorganisatie
De ervaringen van Sabine Stuiver zijn illustratief voor de terughoudendheid van veel geldschieters. Hydraloop is het stadium van de startup voorbij. Het is aan het upscalen en zocht daarvoor een bedrag van ruim drie miljoen euro. “We hebben bij een vorige ronde uiteraard tal van gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van grote fondsen. Maar als puntje bij paaltje kwam, waren er heel veel condities en voorwaarden aan de financiering verbonden. Die voorwaarden dienden gewoon niet ons bedrijfsbelang. We besloten dus om het anders aan te pakken en zijn met een professionele crowdfundingorganisatie in zee gegaan. Die democratisering van investeringen met een duurzame impact past trouwens veel beter bij ons DNA. En wat we nooit hadden verwacht gebeurde: binnen een week haalden we viereneenhalf miljoen euro op. Ook familieleden en vrienden toonden zich via de crowdfunding bereid met een investering in te stappen in ons avontuur. Dat bedrag volstond voor ons het product verder ui te trollen, wereldwijd, want de problemen met waterschaarste zijn dat ook.”
Marianne van Schaik
Het is heel mooi dat de overheid een quotum heeft ingesteld, maar als diezelfde overheid vervolgens niet aan handhaving doet, schiet die wet alsnog haar doel voorbij
Grootschalige klimaatramp voorkomen
Het voorbeeld van Hydraloop toont niet alleen aan hoe de aarzeling of het enthousiasme van een investeerder het succes van een innovatief bedrijf maakt of breekt. Het toont ook hoe het streven naar duurzaamheid kan aansluiten bij de bestaande kracht van een economie. Nederland is al eeuwenlang hét land van de watertechniek. Wij ontwikkelden de eerste dijken, de eerste droogleggingsgemalen, de eerste baggerboten en nu dus de eerste recyclingsystemen. Als de Hollandse kooplieden in de zeventiende eeuw ingenieur Leeghwater met lege handen naar huis hadden gestuurd, mompelend over een te lange terugverdientijd, dan was de Haarlemmermeer nog steeds een open water geweest en was er nooit een Schiphol gebouwd. Wat op korte termijn een belangentegenstelling lijkt is dat op lange termijn helemaal niet. Willen we een grootschalige klimaatramp voorkomen, dan zullen we uiteindelijk niet alleen onze uitstoot moeten terugbrengen maar ook technieken ontwikkelen om broeikasgassen snel en doeltreffend uit de atmosfeer te halen en misschien deels opnieuw in aardgas en aardolie om te zetten. “We zullen economische en ecologische belangen beter met elkaar in evenwicht moeten brengen,” vindt Michiel de Visser. “Ik denk dat dit niet lukte omdat het kapitaal te lang in het middelpunt van de waarden van onze bedrijven heeft gestaan en dat we nu dus veel meer vanuit het milieu zullen moeten leren denken en handelen.“ Hendrik Meersman knikt instemmend en geeft die gedachte een vertaling vanuit het standpunt van een investeerder: “Vanaf 1970 is een uitspraak van Milton Friedman leidend geweest: bedrijven bestaan alleen maar om geld te verdienen voor hun aandeelhouders. Ik ben een liberaal in hart en nieren maar de vanzelfsprekendheid van die uitspraak is volgens mij nu echt verleden tijd.”
.jpg)
